[Wprowadzenie] W dniu 4 października 2019 r., europejskie organy nadzoru (ESAs) opublikowały wspólną opinię na temat ryzyk związanych z praniem pieniędzy (dalej: „ML”) i finansowaniem terroryzmu (dalej: „FT”), wpływających na unijny sektor finansowy (JC2019 59; dalej: „Opinia ESAs”). Opinia ESAs została wydana na podstawie z art. 6 ust. 5 dyrektywy AML IV, po dwóch latach od wydania poprzedniej opinii w lutym 2017 r. i powstała w głównej mierze na podstawie informacji dostarczonych przez krajowe organy nadzoru.
Opinia przedstawia główne ryzyka ML i FT z podziałem na ryzyka dotyczące całego rynku finansowego jak i odnoszące się do poszczególnych instytucji obowiązanych, w tym instytucji kredytowych, zakładów ubezpieczeń, funduszów inwestycyjnych, firm inwestycyjnych, wydawców pieniądza elektronicznego, instytucji płatniczych i kantorów. W naszym alercie chcielibyśmy przedstawić Państwu podsumowanie informacji wynikających z Opinii ESAs dla całego rynku finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji kredytowych, firm inwestycyjnych i funduszów inwestycyjnych.
[Ryzyka ML i TF dla rynku finansowego] ESAs jako główne obszary w skali całego rynku finansowego, najmocniej narażone na ryzyko ML i TF, wskazuje kwestie związane z Brexitem, nowe technologie (w tym FinTech i RegTech), waluty wirtualne, niejednolite ustawodawstwo w państwach członkowskich wdrażające unijne regulacje AML, słabość wewnętrznych systemów AML instytucji obowiązanych, brak jednolitego nadzoru w skali Unii Europejskiej, czy wreszcie zjawisko de-riskingu.
- [Brexit] Brexit będzie miał swoje skutki również w zakresie wykonywania obowiązków wynikających z Dyrketywy AML. Głównym wyzywaniem będzie odpowiednie zaktualizowanie wewnętrznych procedur instytucji obowiązanych tak, aby uwzględnić nowy status Wielkiej Brytanii jako państwa trzeciego, w szczególności w zakresie relacji korespondenckich, transferów środków pieniężnych oraz oceny ryzyka klientów.
- [Nowe technologie] Ryzyko ML i TF związane z nowymi technologiami związane jest przede wszystkim z brakiem odpowiednich regulacji w tej płaszczyźnie oraz z narażeniem podmiotów korzystających z FinTech na cyberprzestępczość. ESAs wskazały również na brak zrozumienia dostawców usług z zakresu FinTech ich obowiązków wynikających z regulacji AML. Jeżeli natomiast chodzi o podmioty korzystające z rozwiązań opartych o RegTech, ich ryzyko wynika ze zbyt dużego oparcia się na rozwiązaniach IT, co prowadzi do ograniczonego korzystania z eksperckiej wiedzy specjalistów oraz do braku jasnego przypisania odpowiedzialności.
- [Waluty wirtualne] Waluty wirtualne, podobnie jak w ocenie ryzyka Komisji Europejskiej, czy Krajowej Ocenie Ryzyka, zostały wskazane jako obszar wysokiego ryzyka ML i FT, co zdaniem ESAs związane jest z brakiem bezpośredniej regulacji w tym obszarze, licznymi transakcjami online w tym zakresie, uniemożliwiającymi prawidłową identyfikację i weryfikację klienta.
- [Wadliwość wewnętrznych regulacji] ESAs wskazały, że narażenie instytucji obowiązanych na ryzyko ML i TF często jest wynikiem wadliwości wewnętrznych procedur przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. Istotną zmianą pomiędzy stanem wynikającym z opinii ESAs z 2017 r. a najnowszą opinią jest znaczny wzrost jakości wewnętrznych procedur instytucji obowiązanych. ESAs wskazuje jednak, że niska jest efektywność ich praktycznego stosowania. Największe wątpliwości budzi adekwatność przeprowadzanych instytucjonalnych ocen ryzyk, efektywność raportowania transakcji oraz monitoringu transakcji. Powyższe aspekty przez większość organów nadzoru zostały ocenione na poziomie niskim lub bardzo niskim. Polem wskazanym przez ESAs jako newralgiczne jest również identyfikacja i weryfikacja beneficjentów rzeczywistych przez podmioty obowiązane.
- [De-risking] Problem de-riskingu należy łączyć z dwoma aspektami – z błędną implementacją procedur wewnętrznych przeciwdziałania praniu pieniędzy przez instytucje obowiązane oraz ze zjawiskiem finansowego wykluczenia. ESAs wskazuje, że instytucje finansowe, w związku z problemami z efektywnym wypełnianiem obowiązków wynikających z przepisów AML, często decydują się na nienawiązywanie lub rozwiązanie stosunków gospodarczych z klientem, aby nie narażać się chociażby na ryzyko sankcyjne. Takie działanie prowadzi do wykluczenia finansowego i przeniesienia potencjalnie podejrzanych klientów czy transakcji do szarej strefy (lub do przeprowadzania transakcji gotówkowo, co uniemożliwia ich śledzenie). ESAs uczula, że odmowa transakcji może mieć odwrotny efekt do zamierzonego – zamiast chronić system przed praniem pieniędzy może doprowadzić do zwiększenia jego podatności na to ryzyko.
[Ryzyka ML i TF dla instytucji kredytowych] Obszar instytucji kredytowych został określony w Opinii ESAs jako najbardziej podatny na ryzyko ML i TF, jako ten, przez który do obiegu najczęściej trafiają środki podlegające wypraniu. Ogólne ryzyko w tym sektorze zostało ocenione jako znaczące lub w miarę znaczące.
Zidentyfikowane przez ESAs ryzyka wynikają przede wszystkim z niepełnego zrozumieniem przez instytucje kredytowe ryzyka ML i TF, na które są narażone oraz z niedoszacowania przez instytucje kredytowe ryzyka związanego ze skomplikowaną strukturą klientów posiadających swoje struktury w krajach off-shore. Krajowe organy nadzoru zgłaszały również swoje zastrzeżenia dotyczące prawidłowości wykonywania przez instytucje obowiązane bieżącego monitoringu transakcji. Jako najczęstsze nieprawidłowości pojawiające się w opisywanym sektorze ESAs wskazały nieprawidłową identyfikację i weryfikację klientów i ich beneficjentów rzeczywistych, przeprowadzanie oceny ryzyka i raportowanie transakcji podejrzanych.
Jako nowe ryzyka, na które narażone będą instytucje kredytowe w Opinii ESAs wskazano FinTech, waluty wirtualne, kradzież tożsamości, luki regulacyjne, popularność usług e-commerce.
[Ryzyka ML i TF dla firm inwestycyjnych] Ogólne ryzyko tego obszaru zostało określone jako w miarę znaczące i identyfikowane jest głównie w zakresie ryzyka związanego z produktem. Newralgiczna dla opisywanych instytucji obowiązanych jest baza klientów, zbudowana w dużej mierze z klientów z państw trzecich, nawiązywanie stosunków gospodarczych na odległość oraz częste powiązania z rajami podatkowymi.
W związku z faktem, że firmy inwestycyjne często wykonują duże ilości transakcji w krótkim czasie, w Opinii ESAs zwrócono uwagę, że największą trudnością w zakresie wykonywania obowiązków dot. AML/CFT dla tych podmiotów jest bieżący monitoring transakcji, a najczęstsze błędy pojawiają się w związku z identyfikacją i weryfikacją klientów i zgłaszaniem transakcji podejrzanych.
Jako nowe ryzyka, na które narażone będą firmy inwestycyjne w Opinii ESAs wskazano nowe technologie, pożyczki społecznościowe, handel wysokich częstotliwości, ICOs i waluty wirtualne.
[Ryzyka ML i TF dla funduszy inwestycyjnych] W związku z długofalowym charakterem inwestycji, których stroną są fundusze inwestycyjne, ich narażenie na ryzyko ML i FT zostało oszacowane jako w miarę znaczące lub mniej znaczące, co nie oznacza, że nie zidentyfikowano braków w sposobie realizacji obowiązków dot. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Większość nieprawidłowości wiązała się z brakiem efektywnego korzystania z wewnętrznych procedur AML i CFT w praktyce, błędną identyfikacją i weryfikacją klientów oraz ich beneficjentów rzeczywistych, błędną oceną ryzyka związanego z klientem oraz wadliwie prowadzonym monitoringiem bieżącym transakcji. W związku z faktem, że ryzyko w tym sektorze oceniane jest jako niskie, aktywność krajowych organów nadzoru była na tym polu również niska.
Jako nowe ryzyka, na które narażone będą fundusze inwestycyjne, w Opinii ESAs wskazano nowe technologie.
[Skutki] W związku ze zidentyfikowaniem przez ESAs licznych nieprawidłowości w zakresie przeprowadzania przez instytucje obowiązane funkcjonujące na rynku finansowym oceny ryzyka oraz identyfikacji i weryfikacji klienta oraz jego beneficjenta rzeczywistego, należy spodziewać się nakierowania przyszłych kontroli krajowych organów nadzoru na tę tematykę. Oprócz tego, wnioskując z danych dotyczących liczby przeprowadzonych kontroli w poszczególnych sektorach, na poziomie europejskim istotnie wzrosła uwaga organów nadzoru skierowana w stosunku do instytucji płatniczych oraz firm inwestycyjnych.