W polskiej i europejskiej nauce prawa bankowego problematyka rozróżnienia czynności wykonywanych przez bank na własny rachunek od świadczenia usług na rzecz klienta pozostaje zagadnieniem złożonym i wielowymiarowym. Ma to fundamentalne znaczenie dla prawidłowego stosowania reżimów regulacyjnych. W tradycyjnym ujęciu, opartym na literalnej wykładni art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, działalność bankowa sprowadza się do świadczenia określonych usług finansowych, takich jak przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów, prowadzenie rachunków bankowych czy wykonywanie rozliczeń pieniężnych. Te czynności mają wyraźnie usługowy charakter, gdyż są skierowane do klientów – osób trzecich względem banku. W literaturze podkreśla się, że w relacji tej powstaje stosunek zobowiązaniowy, generujący po stronie banku np. obowiązki informacyjne lub obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: „ustawa AML”) oraz wymogami dyrektywy 2014/65/UE (MIFID II) wraz z aktami wykonawczymi, np. rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2017/565.
Działania banku w zakresie gospodarki własnej polegają natomiast na zarządzaniu bilansem, płynnością, zabezpieczaniu ryzyk czy inwestowaniu własnych środków. Przykładem są transakcje na rynku międzybankowym, operacje na instrumentach pochodnych, zakup i sprzedaż papierów wartościowych na własny rachunek czy zarządzanie nadwyżkami płynności. Takie czynności, co do zasady, nie są ukierunkowane na świadczenie usług na rzecz klienta – ich głównym celem jest zapewnienie stabilności finansowej banku oraz optymalizacja wyników bilansowych. W doktrynie podkreśla się, że granica między gospodarką własną a świadczeniem usług powinna być wyznaczana na podstawie funkcjonalnej analizy celu danej czynności oraz obecności beneficjenta zewnętrznego.
Współczesna praktyka nadzorcza oraz wytyczne europejskie powodują, że powyższy podział staje się coraz mniej oczywisty, zwłaszcza na gruncie stosowania reżimu AML i MIFID II. Praktyka nadzorcza KNF prowadzi do rozszerzenia zakresu czynności, które muszą być kwalifikowane jako świadczenie usług – nawet jeżeli formalnie posiadają one cechy gospodarki własnej. W szczególności dotyczy to transakcji zawieranych na rynku międzybankowym, których charakter i cel gospodarczy mogą prowadzić do powstania relacji zbliżonej do typowej relacji klient-bank.
W tradycyjnym ujęciu transakcje na rynku międzybankowym, takie jak pożyczki międzybankowe, FX swap, IRS czy lokaty overnight, mają charakter bilateralny i realizowane są wyłącznie na własny rachunek obu stron. Stanowią zatem element gospodarki własnej, wyłączony spod rygorów regulacyjnych przewidzianych dla relacji z klientem detalicznym czy profesjonalnym. Jednak praktyki nadzorczej KNF, można dojść do wniosku, że obecnie formalna kwalifikacja danej czynności jako gospodarki własnej nie wystarcza do wyłączenia jej spod reżimu AML lub MIFID II. Kluczowe znaczenie zyskuje funkcjonalna analiza rzeczywistego celu transakcji oraz roli, jaką bank odgrywa w jej strukturze.
Niestety rozszerzanie zakresu obowiązków regulacyjnych wobec transakcji rynku międzybankowego prowadzi do rozmycia klasycznych podziałów systemowych i generuje niepewność po stronie banków. Praktyka wymusza na bankach wdrażanie wewnętrznych procedur, które nie tylko opierają się na formalnych przesłankach, ale każdorazowo przewidują analizę funkcjonalną: obejmującą strukturę kontrahenta, pochodzenie środków, cel gospodarczy transakcji oraz wyniki analizy ryzyka. Szczególne znaczenie przypisuje się dokumentowaniu podstaw wyłączenia lub zakwalifikowania transakcji pod określony reżim regulacyjny. Bank, który nie jest w stanie wykazać, że dokonał pogłębionej oceny ryzyka i prawidłowo zakwalifikował czynność, naraża się na zarzuty niedochowania należytej staranności oraz sankcje nadzorcze.
Podsumowując, aktualna praktyka nadzorcza i regulacyjna wymusza na bankach stosowanie rozszerzonej wykładni pojęcia świadczenia usług – zwłaszcza na rynku międzybankowym. Każda transakcja powinna być analizowana nie tylko pod kątem formy prawnej, ale także celu gospodarczego, struktury kontrahenta i ryzyka regulacyjnego. Klasyczny podział na gospodarkę własną i świadczenie usług traci na znaczeniu. Odpowiedzialność za prawidłową kwalifikację czynności spoczywa na banku i powinna być udokumentowana w sposób umożliwiający wykazanie zgodności z aktualnymi wymogami nadzorczymi. W świetle wyzwań stojących przed sektorem finansowym niezbędne jest stałe doskonalenie procedur, szkolenie personelu oraz bieżąca analiza orzecznictwa i wytycznych nadzoru. Takie podejście stanowi nie tylko realizację obowiązków ustawowych, lecz także fundament odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem prawnym i reputacyjnym.