[Przyczyny reformy wskaźników] Wskaźniki referencyjne mają kluczowe znaczenie dla kształtowania się cen w transakcjach transgranicznych, ułatwiając tym samym skuteczne funkcjonowanie rynku wewnętrznego w sytuacji różnorodności instrumentów finansowych i usług finansowych. Wiele wskaźników referencyjnych stosowanych jako stopy referencyjne w umowach finansowych, w szczególności w umowach o kredyt hipoteczny, jest opracowywanych w jednym państwie członkowskim, lecz stosowanych przez instytucje kredytowe i konsumentów w innym państwie członkowskim. Ponadto takie instytucje kredytowe często zabezpieczają swoje ryzyko lub uzyskują finansowanie na przyznanie tych umów finansowych na transgranicznym rynku międzybankowym. W 2011 r. zaczęły pojawiać się pierwsze sygnały dotyczące manipulacji wysokością stawki LIBOR i EURIBOR, a także zarzuty, że doszło do ingerencji w wysokość wskaźników referencyjnych odnoszących się do energii i ropy. W 2012 r. został opublikowany raport brytyjskiego nadzorcy, zgodnie z którym w skandal zamieszana była znaczna większość bankowych gigantów działających w Wielkiej Brytanii. Sytuacja ta pokazała, że wskaźniki referencyjne podatne są na manipulacje, a skłonność tą może potęgować możliwość korzystania ze swobody uznania oraz słabe systemy zarządzania i nadzoru nad procesem ich ustalania. W związku z powyższym, na poziomie Unii Europejskiej zdecydowano się uregulować kwestie związane z wymogami dotyczącymi wskaźników referencyjnych. Celem Komisji Europejskiej przy tworzeniu nowych regulacji było przede wszystkim uzyskanie zwiększenia przejrzystości dla wszystkich benchmarków publikowanych w Unii Europejskiej i wyeliminowanie potencjalnych konfliktów interesów.
[Podstawa prawna] Głównym aktem prawnym wprowadzonym przez Unię Europejską i obowiązującym bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich jest wspomniane już Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych (dalej: „Rozporządzenie BMR”). Rozporządzenie BMR ustanawia nowe standardy w zakresie opracowywania, udostępniania oraz stosowania wskaźników referencyjnych na obszarze UE. Obowiązkami wynikającymi z Rozporządzenia objęte są trzy rodzaje podmiotów rynkowych: administratorzy wskaźników referencyjnych; współtwórcy dostarczający dane wejściowe w celu ustalenia benchmarków; nadzorowane podmioty stosujące wskaźniki referencyjne w ramach instrumentów lub umów finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych.
Przepisy rozporządzenia BMR są stosowane od dnia 1 stycznia 2018 r, przewidują one jednak okres przejściowy – wybrane kategorie podmiotów opracowujących wskaźniki referencyjne mogą korzystać z okresu przejściowego do 1 stycznia 2020 r.
W lipcu 2017 A. Bailey (szef FCA – Brytyjski Nadzór Finansowy) poinformował, że po 2021 FCA nie będzie stosowało wobec banków przymusu kontrybucji do LIBOR; wypowiedź powszechnie zrozumiana jako zapowiedź zaprzestania publikacji wskaźnika w obecnej formie. Na początku 2018 roku ponownie A. Bailey (FCA) wskazał na konieczność poszukiwania nowego LIBOR do obsługi niezapadłych instrumentów opartych o LIBOR. WIBOR i WIBID znajdują się natomiast wśród wskaźników referencyjnych, które korzystają z okresu przejściowego, zgodnie z art. 51 ust. 1 i 3 Rozporządzenia BMR.
[Ryzyka prawne] Niezależenie od tego, co zastąpi obecnie stosowane stawki referencyjne, czeka nas rewolucja i ogromny chaos spowodowany wprowadzaniem nowego wskaźnika. Ryzyka prawne związane z zaprzestaniem stosowania poszczególnych wskaźników referencyjnych dostrzegane są nawet w preambule Rozporządzenia BMR. Do najgroźniejszych ze skutków prawnych może należeć nieważność umów finansowych lub instrumentów finansowych, co z kolei może narazić konsumentów i inwestorów na straty oraz wpłynąć na stabilność finansową. Potencjalne kanały wpływu zakończenia fixingu stawek LIBOR lub WIBOR dotyczą w szczególności następujących obszarów:
- transakcji instrumentami pochodnymi, w których stawka LIBOR lub WIBOR jest wykorzystywana do określenia wartości przepływów finansowych;
- emisji obligacji oprocentowanych według stawek LIBOR lub WIBOR;
- portfela kredytów, których oprocentowanie jest wyznaczane przy użyciu tych stawek;
- pobierania opłat związanych z zarządzaniem funduszami lub portfelami instrumentów finansowych, w których wskaźnik referencyjny wyznaczany jest według stawek LIBOR lub WIBOR.
[Instrumenty pochodne] Odnosząc się do obszaru pierwszego wydaje się, że przyjmując krajowy punkt widzenia, nie będzie on aż tak newralgiczny. Transakcje instrumentami pochodnymi są bowiem zawierane zgodnie ze standardami ISDA i podlegają jurysdykcji prawa nowojorskiego lub brytyjskiego, w związku z tym ewentualne spory związane z zakończeniem wyznaczania stawki referencyjnej LIBOR nie byłyby rozstrzygane w polskim porządku prawnym.
[Emisje obligacji] Sprawa komplikuje się w przypadku obszaru drugiego – propozycje rozwiązań przygotowuje w tym zakresie ISDA, proponując odpowiednią modyfikację warunków wcześniej zawartych transakcji i podpisanych umów ramowych. Dotychczas rozważania ISDA koncentrują się na określeniu metody wyznaczania spreadu rekompensującego kontrahentom różnice między wartością portfela wyznaczonej przy pomocy stawki LIBOR oraz wyceną tego portfela z użyciem nowej stawki referencyjnej. Zmiana dotychczasowych umów miałaby przebiegać w formie opcjonalnego protokołu, pozostaje jednak kwestia tego, czy banki i ich kontrahenci wyraziliby chęć zastosowania tego rozwiązania.
[Kredyty] Najbardziej alarmujący pozostaje obszar trzeci, dotyczący umów kredytowych, w których oprocentowanie oparte jest o stawkę referencyjną. Niestety samo Rozporządzenie BMR nie proponuje żadnego rozwiązania ułatwiającego modyfikację wskaźników referencyjnych w już zawartych umowach, a te zgodnie z obowiązującymi przepisami winny zawierać informację o sposobie i warunkach ustalania stopy procentowej, na podstawie której jest obliczana wysokość rat kapitałowo-odsetkowych. Najbardziej oczywistym, ale mało realnym rozwiązaniem, byłoby osiągnięcie konsensusu przez banki ze swoimi klientami, co do postanowień zmieniających umowy. Przedstawiciele środowiska wskazują, że jedynym wyjściem wydaje się być uregulowanie tej kwestii za pomocą ustawy. Nie ma jednak konkretnych pomysłów, jak należałoby to zrobić, dodatkowo mogłyby pojawić się wątpliwości dotyczące konstytucyjności takiego rozwiązania.
[Stan prac w Polsce] Wnioskując chociażby na podstawie ostatnio opublikowanego „Raportu o stabilności systemu finansowego”, aktualnego na czerwiec 2019 r., priorytet uzyskały działania mające na celu ustalenie nowej stawki, która zastąpi dotychczasowe wskaźniki referencyjne. Środowisko bankowe w większości nie podjęło jeszcze prac nad wdrażaniem chociażby obowiązku sporządzania przez podmioty nadzorowane planów działań na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Rynek skoncentrował się głównie na dyskusjach odnośnie nowej stawki, pewnym jest jednak, że kwestia sposobu jej implementacji w dotychczasowych umowach nie powinna być pozostawiana na drugim planie – brak pojawienia się rozwiązań w tym zakresie w odpowiednim momencie z pewnością doprowadzi do paniki i chaosu na rynku.